EKSPANSJA POLSKICH FIRM NA RYNKI MIĘDZYNARODOWE

W roku 2000 skumulowane bezpośrednie inwestycje polskie za granicą wynosiły około 1 mld USD. Możemy powiedzieć, że ich liczba była śladowa. Dziesięć lat później wynosiły już około 27 mld USD, oczywiście skumulowane. W roku 2011, według danych Narodowego Banku Polskiego, w jednym roku wyniosły około 8 mld USD. Pomimo tego inwestycje wychodzące z Polski są dużo niższe niż przychodzące. Wydaje się, że Polska nie wykorzystuje możliwości ekspansji na rynki zagraniczne. Od 2006 roku inwestycje polskich przedsiębiorstw za granicą zmniejszają się. Najlepszy był rok 2006, a od tego czasu coroczny odpływ inwestycji z Polski do innych krajów jest coraz mniejszy i to jest raczej stała tendencja w przeciągu - już w tej chwili - ośmiu lat. Podobna sytuacja występuje właściwie tylko w Brazylii, która wycofuje się z inwestycji zagranicznych, natomiast jeśli chodzi o takie kraje, jak Chiny czy Rosja, to wzrost inwestycji zagranicznych chińskich i rosyjskich przedsiębiorstw jest bardzo szybki. W S tanach Zjednoczonych mimo kryzysu ekspansja amerykańskich przedsiębiorstw za granicą jest widoczna, a wartość tych inwestycji systematycznie wzrasta.

Dlaczego tak się dzieje? Jakiego typu bariery wstępują w naszym kraju? Czy bardziej jest to kwestia barier psychologicznych, czy braku umiejętności poruszania się na obcych rynkach? Co sprawia, że - mówiąc wprost - ekspansja ta jest dosyć słaba. Widocznym wyjątkiem aktywności polskich przedsiębiorstw jest KGHM Polska Miedź SA. W roku 2012 KGHM stał się największym polskim inwestorem zagranicznym. Przedsiębiorstwo to zawsze działało na rynku globalnym, ponieważ gdyby ograniczyć popyt na jego produkty tylko do rynku krajowego, to firma ta praktycznie by nie istniała, nie miałaby żadnego potencjału wzrostowego. Dlaczego powinno nam zależeć na ekspansji polskich przedsiębiorstw na rynki zagraniczne? Czy każda forma ekspansji jest równie korzystna dla samego przedsiębiorstwa i polskiej gospodarki? Czy interes mikroekonomiczny jest zbieżny z interesem makroekonomicznym, a jeśli nie, to co należałoby zrobić i kto powinien się tym zająć, aby te interesy zbliżyć? Takie pytania trzeba postawić, aby moc stwierdzić, jak ważna jest to problematyka i to nie tylko z punktu widzenia naukowego, lecz przede wszystkim - praktycznego. Podmioty gospodarcze prowadzą swoją działalność - produkują i świadczą różne usługi pod warunkiem istnienia popytu. W gospodarce zamkniętej źródłem popytu jest jedynie rynek krajowy. I właśnie to, w warunkach wzrostu możliwości produkcyjno- usługowych, jest barierą rozwoju podmiotu, jego innowacyjności, ponieważ popyt jest ściśle określony. Diametralnie odmienne możliwości dla rozwoju przedsiębiorstw stwarza globalizacja polegająca na otwieraniu się rynku ponad granicami państw, a tym samym na znoszeniu barier granicznych potencjalnej ekspansji.

Możliwość korzystania z popytu istniejącego na rynku globalnym zdecydowanie poprawia możliwości rozwoju przedsiębiorstw, osiągania korzyści skali, stwarza motywację do rozwijania innowacyjności. Należy przy tym dodać, że ekspansja przedsiębiorstw za granicę może też przyczyniać się do wzrostu całej gospodarki kraju eksportera towarów i/lub kapitału. Znakomitym przykładem potwierdzającym tezę o pozytywnym wpływie ekspansji na rynki zagraniczne na wzrost gospodarczy są Chiny - obecnie największy eksporter na świecie generujący znaczne nadwyżki. Gdyby nie ekspansja, poziom rozwoju gospodarczego w Chinach byłby dalece niższy. Znaczenie tej ekspansji jest tym większe, im więcej istnieje przeszkód ograniczających popyt wewnętrzny, a więc w okresie kryzysu.

Nie sposób nie zauważyć jednak, że nie wszystkie formy ekspansji w jednakowym stopniu przynoszą korzyści przedsiębiorstwu (korporacji) i całej gospodarce. O ile eksport towarów i usług w zasadzie pozwala pogodzić interesy mikro- i makrogospodarki, o tyle bezpośrednie inwestycje zagraniczne wychodzące z kraju mogą przynosić korzyści jedynie przedsiębiorstwu, a zarazem obciążać kosztami całą gospodarkę. Taka sytuacja może pojawić się wówczas, gdy inwestowanie za granicą następuje z jednoczesnym ograniczeniem zakresu działalności w kraju. Prowadzi to do ograniczenia zatrudnienia w kraju i tym samym wzrostu bezrobocia. Tego typu sprzeczności interesów nie występują wówczas, gdy inwestycje zagraniczne są konsekwencją wyczerpania się możliwości efektywnego inwestowania w kraju (np. z powodu wyczerpywania się zasobów surowców).

Książka, którą Państwu przekazujemy, jest już szóstą z kolei wydaną w cyklu ?Przedsiębiorstwo w gospodarce globalnej". Pod tym hasłem odbywają się też konferencje organizowane przez Instytut Rynków i Konkurencji (dawniej Katedra Analizy Rynków i Konkurencji) Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.

Do lektury materiałów pokonferencyjnych zapraszamy na stronę internetową Instytutu. Znajdziecie tam Państwo szereg kluczowych pytań z ekonomii i polityki gospodarczej: Jaki wpływ na skuteczność ekspansji ma wielkość firmy, branża, kraj docelowy? Jakie korzyści mogą osiągać polskie przedsiębiorstwa, jeżeli ich akcje są notowane na giełdach zagranicznych? Jakie warunki muszą spełniać, aby te akcje były notowane na giełdach zagranicznych? Jakie strategie marketingowe wejścia na rynki międzynarodowe są najbardziej skuteczne w okresie kryzysu? Czy ryzyko jest znaczącą barierą ekspansji międzynarodowej polskich przedsiębiorstw? Jak je skutecznie ograniczać? Jaką rolę w ograniczaniu ryzyka w Polsce odgrywa Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA ? Co jest podstawą sukcesu polskich przedsiębiorstw sektora rolno- spożywczego na rynku globalnym? Jakie są szanse firm rodzinnych w konkurencji na rynku globalnym? Jakie strategie zapewniają sukces?

Ekspansja jest jednym z ważnych warunków przyspieszenia rozwoju gospodarczego przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa, lokując swój kapitał za granicą, kierują się różnymi motywami. Należą do nich m.in.: poprawa konkurencyjności, zwiększenie wartości przedsiębiorstwa, dostęp do tańszych zasobów, w tym zasobów surowcowych, pracy. Jednak niektóre czynniki, które w danym momencie wydają się bardzo istotne, mogą za chwilę być już nieatrakcyjne. Przykładowo, powszechnie uważa się, że praca w Azji jest tańsza. Jednak w przypadku wysoko kwalifikowanych pracowników rynek ten nie jest już tak bardzo konkurencyjny.

Proces ekspansji na rynki międzynarodowe, widziany z perspektywy mniejszych przedsiębiorstw, w tym firm rodzinnych, niesie za sobą szereg problemów, z którymi muszą sobie te firmy radzić, jeśli chcą wejść na rynek globalny i utrzymać się na nim. Zdobywanie rynków międzynarodowych oparte jest w głównej mierze na prostych strategiach eksportowych. Zbudowana obecnie infrastruktura wspomagająca ekspansję małych i średnich przedsiębiorstw nie jest wystarczająca, aby efektywnie wspierać wysiłki przedsiębiorstw wchodzących na rynki międzynarodowe. Wspomniane wyżej proste strategie eksportowe umożliwiają ekspansję i rozwój, jednak do pewnych granic, po osiągnięciu których dalsza ekspansja wymaga rozbudowy istniejącej infrastruktury instytucjonalnej.

Procesy wchodzenia polskich przedsiębiorstw na rynki międzynarodowe, pomimo istniejących ograniczeń i uwarunkowań, jawią się jako coraz bardziej dynamiczne, bazujące na różnorodnych instrumentach wsparcia i formach działalności. Sprzyja temu poprawa wizerunku Polski w świecie jako kraju stabilnego i otwartego na międzynarodową współpracę. Tym niemniej należałoby się zgodzić z generalną konstatacją, że polskie firmy znajdują się we wczesnej fazie lokowania się na rynkach międzynarodowych, głownie z powodu ograniczeń kapitałowych.

Roman Sobiecki, Jerzy W. Pietrewicz

Wprowadzenie

Władysław Szymański

1. Przesłanki i sposoby ekspansji polskich przedsiębiorstw na rynek międzynarodowy

1.1. Strategia gospodarcza na czas niepewności i zjawisk kryzysowych

1.2. Znaczenie przedsięwzięć niekonwencjonalnych

1.3. Niekonwencjonalne poszukiwanie popytu

1.4. Niekonwencjonalne podejście do kapitału i charakter przedsiębiorstw

Bibliografia

Jerzy Różański

2. Analiza wybranych przejawów ekspansji polskich przedsiębiorstw na rynki zagraniczne

Wstęp

2.1. Zmiany wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych dokonywanych przez polskie przedsiębiorstwa za granicą

2.2. Zmiany ilości i wartości inwestycji typu greenfield w Polsce na tle zmian w innych krajach świata

2.3. Analiza zmian wartości transakcji fuzji i przejęć w latach 2005-2011

2.4. Pożądane kierunki rozwoju inwestycji zagranicznych polskich przedsiębiorstw

Podsumowanie

Bibliografia

Katarzyna Nowicka

3. Konkurowanie poprzez współpracę w łańcuchach dostaw wykorzystujących model cloud computing

Wstęp

3.1. Istota konkurowania poprzez współpracę

3.2. Konkurowanie poprzez współpracę w łańcuchach dostaw - główne wyzwania

3.3. Konkurowanie poprzez współpracę - uwarunkowania

3.4. Cloud computing w działalności gospodarczej

3.5. Cloud computing w łańcuchu dostaw

Podsumowanie

Bibliografia

Lech Kurkliński, Sergiusz Najar

4. Bariery zagranicznej ekspansji banków działających w Polsce

Wstęp

4.1. Obecność polskich banków za granicą

4.2. Grupa kapitałowa L. Czarneckiego

4.3. Czeskie i słowackie doświadczenia mBanku

4.4. Główne przyczyny i bariery ekspansji zagranicznej banków z Polski

Podsumowanie

Bibliografia

Piotr Masiukiewicz

5. Uwarunkowania współpracy gospodarczej i finansowej na rynkach muzułmańskich

Wstęp

5.1. Potencjał finansowy krajów muzułmańskich

5.2. Regulacje a wolność gospodarcza

5.3. Uwarunkowania współpracy z Arabią Saudyjską - studium przypadku

5.4. Współpraca handlowa i finansowa Polski z krajami muzułmańskimi

Podsumowanie

Bibliografia

Dorota Ciesielska

6. Polski eksport i jego determinanty w okresie kryzysu w gospodarce światowej w latach 2008-2011

Wstęp

6.1. Przyczyny ograniczenia międzynarodowej wymiany handlowej w latach 2008-2011

6.2. Polski eksport w latach 2008-2012

6.3. Eksport netto a PKB Polski w latach 2008-2012

6.4. Kondycja ekonomiczno-finansowa eksporterów w latach 2008-2011

6.5. Czynniki wpływające na polski eksport w latach 2008-2011

Podsumowanie

Bibliografia

Ewa Rakowska

7. Okazje w ekspansji międzynarodowej przedsiębiorstwa

Wstęp

7.1. Okazje w biznesie - definicja, cechy, podział

7.2. Okazje emergentne w ekspansji międzynarodowej

7.3. Cykl życia okazji w ekspansji międzynarodowej

7.4. Pomoc techniczna banku centralnego jako okazja do międzynarodowej ekspansji przedsiębiorstw

Podsumowanie

Bibliografia

Krystyna Leszczewska, Katarzyna Zaniewska

8. Zachowania strategiczne przedsiębiorstw rodzinnych w kontekście umiędzynarodowienia działalności

Wstęp

8.1. Formułowanie celów w przedsiębiorstwach rodzinnych

8.2. Przestrzeń strategiczna przedsiębiorstwa rodzinnego

8.3. Strategie internacjonalizacji przedsiębiorstw rodzinnych w świetle badań literaturowych

8.4. Przyjęcie strategii internacjonalizacji przez przedsiębiorstwa rodzinne w świetle badań własnych

Podsumowanie

Bibliografia

Noty o autorach

Polscy przedsiębiorcy coraz śmielej atakują rynki zagraniczne, czy to w tradycyjny sposób eksportując swoje towary czy usługi, czy też wchodząc w coraz bardziej złożone związki kooperacyjne, czy nawet, szczególnie ostatnio, próbując także samodzielnie inwestować za granicą.

O ile tradycje metod ekspansji warto skomentować głównie w kontekście szybko rosnącej skali zjawiska oraz rozwijających się form związków z zagranicą i pogłębiających się relacji, o tyle polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) to względnie nowe zjawisko, jeśli za punkt odniesienia przyjąć zarówno uwarunkowania historyczne, jak i dominującą do tej pory skalę napływu bezpośrednich inwestycji do Polski w porównaniu do polskich BIZ. Dlatego bardzo istotne jest, że publikacja obejmuje także nowe formy rosnącego umiędzynarodowienia gospodarki polskiej.

Prace zawarte w monografii dobrze ilustrują obecne tendencje w rozwoju polskiego eksportu, a także wskazują problemy i kwestie, które odegrają zapewne istotną rolę w niedalekiej przyszłości. Spostrzeżenia Autorów świadczą o ich znakomitym rozeznaniu w bieżących problemach gospodarki światowej, dominujących trendach i zagrożeniach.

z recenzji prof. nadzw. dr. hab. Wojciecha Bieńkowskiego